Een kerngroep van zo’n 15 mensen – vooral jongeren – vormt de actiegroep Bernadette Blijft. Eind vorig jaar betrokken ze een leegstaande woning in de Gentse Bernadettewijk van waaruit ze zich samen met de bewoners ontfermen over het lot van de bewoners en de sociale woningen.
De Sociale huisvestingsmaatschappij (WoningGent) besliste dat de volledige wijk wordt gesloopt, in één keer, in de zomer van 2022.. ‘Wij willen uitzoeken van de wensen van de bewoners zijn, wat zij juist willen, dat is cruciaal’ zeggen de actievoerders. Uit de vele gesprekken met de bewoners leerden ze dat er een breed draagvlak bestaat onder de bewoners blok per blok te slopen, zodat wie wil, kan blijven. Op woensdag 3 maart bezochten enkele collega’s van Victoria Deluxe de Bernadettewijk. We gingen er in gesprek met Lex, Lena, Simon, Embers, Hazel en Simon.
Tekst: Dominique Willaert – Beeld: Constance Van Herreweghe
Kunnen jullie even schetsen wie jullie zijn?
Lex: Enkele van de jongeren die hier actief zijn, zijn verbonden met het Krik Kraak collectief. Al geruime tijd zijn we ons bewust van de immense woonproblematiek die deze stad maar ook ons land teistert. We hadden het plan opgevat om een pand te kraken, maar het pand dat we eerst voor ogen hadden, was iets te hoog gegrepen. Ondertussen waren 2 leden van ons collectief een film aan het draaien over de problematiek rond sociale woningen. In het kader van hun film zijn ze naar heel diverse woonbuurten in Gent getrokken waar sociale woningen staan: naar het Rabot, de Stropkaai en ook naar de Bernadettewijk. Toen ze hier toekwamen voelden ze meteen een heel sterke klik met de bewoners. Ze begonnen te filmen maar vrij snel kwamen ze tot de conclusie dat ze niet in een positie wilden terechtkomen waar ze enkel zouden toekijken of registreren, zonder iets te doen. Ze wilden mee met de bewoners iets doen, iets veranderen.
Lena: Het krakerscollectief nam het initiatief en vrij snel na de start van de actiegroep Bernadette Blijft haakten andere jongeren in op de actie.
Hoe kunnen we jullie actiegroep omschrijven?
Lex: De meeste jongeren zijn Gentse jongeren die studeren – sommigen volgen sociaal werk, anderen zitten op het KASK – enkele jongeren zijn geen student en een paar komen uit andere steden, o.a. uit het Brusselse. We benoemen onszelf als ‘solidaire jongeren’.
Welk doel verbindt jullie met elkaar?
Lena: Ons doel is vooral voorkomen dat deze wijk in haar totaliteit wordt gesloopt. We proberen nu alvast een aantal alternatieve scenario’s grondig te bestuderen, o.a. het blok per blok scenario. We doen dit samen met de stadsacademie van de UGent, een groep architecten. We hebben ook een ingenieur die zich spontaan heeft gemeld om met ons mee te denken. Ik studeer zelf stads- en tuinarchitectuur. Ons doel is om dus een alternatief plan te ontwikkelen in afstemming met wat de bewoners hopen. Het ideale scenario volgens hen is dat elk blok wordt afgebroken en weer opgebouwd, een gefaseerde aanpak dus.
Lex: Net voor de zomer vorig jaar ontvingen alle bewoners hier een brief van WoninGent met de uitnodiging voor één infomoment. Op dat infomoment werd hen koudweg medegedeeld dat de wijk zou worden gesloopt. Nul inspraak. Een dochter van een wijkbewoner is in verzet gegaan, de dochter van Christiane. Ze hebben wat acties opgezet: aan het stadhuis, aan de Kerk hier,…Ze wilden dat een deel van de huizen zou worden gerenoveerd. Maar dit verzet doofde langzaam uit doordat de vader van de persoon die het zowat trok was gestorven. De buurtbewoners zijn dan zowat hun geloof verloren. Plots hing er een vrij depressieve sfeer over de wijk. Dit is vanaf het begin een heel belangrijk uitganspunt geweest: wij zijn er hier om hen te steunen en niet om ons verhaal te brengen. Om met hen verhaal aan de slag te gaan organiseren we de democratische zondagen. Iedere zondag organiseren we een open meeting waarin we proberen om burgerdemocratie tot stand te laten komen. We beslissen samen welke acties we willen opzetten.
Zijn jullie op een formele en/of informele manier georganiseerd?
Lena: Onze groep werd opgestart door Achilles en Simon en op een vrij organische manier hebben andere jongeren zich aangemeld en geëngageerd in Bernadette Blijft. Het idee om hier een film te maken is de opstap geweest. En het idee van een Kerstmirakel bracht ons in een stroomversnelling.
Lex: Op een avond zaten Achilles en Simon bij Christiane. Ze zei: ‘Goh, ik hoop op een mirakel voor Kerstmis, dat we hier toch kunnen blijven’. Dat is gefilmd geweest en dat heeft iedereen geprikkeld om echts iets te doen. We wilden dat mirakel realiseren. De dag na Kerstmis hebben we dat huis hier gekraakt, nummer 416. Diezelfde morgen hebben we om een tafel voor de deur gezet, een banner opgehangen en hebben toen de ganse namiddag met de buurtbewoners gepraat. We stelden onszelf voor als ‘solidaire jongeren’ die de buurtbewoners graag wilden ondersteunen. Er kwamen alleen maar positieve reacties. Het feit dat de bewoners voelden dat we hier kwamen werken heeft gemaakt dat we hier supermooi onthaald werden. We zijn een onderdeel van deze wijk geworden.
Lena: We fungeren een stuk als luidspreker voor de buurtbewoners.
Jullie proberen om heel basisdemocratisch te werk te gaan. Jullie spreken niet over mensen, maar geven vooral hen een stem.
Lena: We proberen elke stap die we zetten aan hen terug te koppelen. Een voorbeeld is het parcours met het planbureau. De info uit deze gesprekken koppelen we aan de bewoners terug en pas na hun feedback en opmerkingen werken we verder.
Lex: Dit is wat WoninGent niet doet: luisteren naar de buurt. Zij werken super bureaucratisch en geloven blijkbaar niet dat mensen een mening over of visie op deze buurt hebben. Ze negeren de bewoners.
Dat is toch iets vreemds, voor een toch vrij progressief stadsbestuur?
Lex: Dat is bijzonder vreemd, want ze pakken hier voortdurend mee uit, het belang van burgerinspraak en – participatie. Wij doen waar dit stadsbestuur en WoninGent in tekort schiet: de bewoners eerst laten ventileren en dan samen werken aan de mogelijke alternatieve pistes. Een cruciale vragen blijven: ‘Willen jullie in deze buurt blijven, wat zijn de mankementen aan jullie woningen en wat hebben jullie nodig?’ Dit zijn vragen die ons stadsbestuur en WoninGent zouden moeten stellen aan de wijkbewoners. Iedere zondag proberen we in kleine groepjes of samen in gesprek te gaan over de verschillende items en vragen die leven. We gebruiken de temperature check met onze handen om te zien wie het eens of oneens is.
Welke relatie hadden de bewoners van de sociale woningen met WoninGent?
Lex: Tot voor de fusie van de Gentse sociale huisvestingsmaatschappijen was de relatie vrij goed. Op het moment van de fusie in 2011 is de relatie ingrijpend veranderd. De vroegere maatschappij heette ‘De Goede werkmanswoning’ en deze ging op in WoninGent.
Embers: Voor de fusie belden de bewoners naar het kantoor om hun problemen te melden en hier werd snel op gereageerd. Na de fusie werd veel in onderaanneming gestopt wat maakt dat herstellingen veel minder snel en accuraat werden opgevolgd of uitgevoerd. Ik hoor dit van veel bewoners. Ze kregen het gevoel dat er niet ernstig werd omgegaan met hun vragen en klachten. De reportage die de VRT in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 draaide, zette de omslag heel sterk in de verf. WoninGent is na die reportage veroordeeld tot ‘slechte huisbaas’ en een boete van rond de 200.000 euro omdat ze sociale woningen verhuurden die eigenlijk onbewoonbaar waren. WoninGent is hiertegen in beroep gegaan en ik denk dat er in juni van dit jaar een definitieve uitspraak volgt.
Wanneer jullie vanuit Bernadette Blijft contact opnemen met WoninGent, via mail of op een andere manier, hoe wordt door hen op jullie gereageerd?
Lena: Hier is een soort switch merkbaar.
Lex: Hun eerste antwoord bestond uit de komst van een deurwaarder.
Simon: Hun houding is eigenlijk nog altijd dezelfde, ze weigeren om in gesprek en dialoog te treden. Wij hebben zelf initiatief genomen in het kader van de wet op Openbaarheid van Bestuur. We hebben hun studie opgevraagd en een ingenieur heeft ons ondersteund in het analyseren van hun studie. Hun studie hangt met haken en ogen aan elkaar. Heel wat info klopt onvoldoende of helemaal niet. En wat ons het meest tegen de borst stoot. Bij de ontwikkeling van hun studie werden de bewoners niet eens geraadpleegd of betrokken. In een studie van 80 bladzijden staat er één alinea die het over de sociale impact heeft.
Jullie hebben nog geen ontmoeting in de vorm van een gesprek met WoninGent gehad?
Simon: Nee. Tine Heyse, de Schepen, heeft eergisteren geantwoord op onze uitnodiging om in gesprek te gaan. Wellicht onder druk van het artikel dat recent is verschenen n.a.v. onze laatste actie aan het stadhuis. We hebben heel lang moeten aandringen om hun dossier te kunnen inkijken. Finaal hebben we actie gevoerd in de Lange Steenstraat, voor het hoofdkantoor van WoninGent waar we openbaarheid van bestuur eisten. Een dag voor de actie hebben we inzage in het dossier gekregen.
Is het niet vreemd dat iemand als Marc Heughebaert – de huidige voorzitter van WoninGent zelf jarenlang actie heeft gevoerd voor een ander en beter woonbeleid in onze stad, toen hij nog deel uitmaakte van de oppositie – nu zo handelt?
Simon: Inderdaad, dit is heel bizar. Misschien denken ze dat ze het na jarenlange oppositie nu beter en anders zullen doen? Ik geloof oprecht dat ze vanuit dit idee zijn vertrokken maar ze zijn wellicht vergeten dat ze de erfgenaam zijn van een decennialang wanbeleid op het vlak van het bouwen, beheren en verhuren van sociale woningen.
Kunnen we nog eens terugkomen op de vraag hoe er vanuit WoninGent op jullie wordt gereageerd?
Simon: Wij hebben ondertussen één gesprek gehad. Carina, één van de buurtbewoners was mee. We voelden meteen dat we worden omschreven als ‘krakers’ en als mensen die een slechte invloed hebben op de buurt. Carina is hier tegen in gegaan en reageerde met de boodschap: ‘die gasten luisteren naar ons, ze zijn betrokken en solidair met ons’. Op het einde vroeg ik naar een communicatielijn, naar de mogelijkheid om van gedachten te wisselen, maar hun antwoord was: ‘wij communiceren niet met krakers’.
Embers: Vanaf het begin hebben ze ons gecriminaliseerd. Wij spreken over onszelf in termen van ‘bezetters’ en ‘sociaal betrokkenen’ en weigeren om gecriminaliseerd te worden.
Even voor de duidelijkheid, hoeveel mensen wonen nog in de Bernadettewijk?
Embers: Wij denken dat zo’n derde van de oorspronkelijke bewonersgroep hier nog woont.
Lex: De andere mensen zijn door WoninGent verplaatst naar andere vestigingen van hen. We horen dat heel wat mensen die ondertussen verhuisd zijn ongelukkig zijn. Mensen hebben vaak hun huis met meerdere slaapkamers en tuin opgeheven voor iets veel kleiners. Soms is de staat van hun woning in slechtere staat van het huis dat ze hier huurden. Begrijp jij zo iets?
Lena: Mensen zijn ook hun gekende sociale verbanden verloren. Het kunnen binnen wippen bij elkaar. Wie elkaar goed kent, heeft soms heel weinig woorden nodig om bij te springen waar nodig.
Simon: Er moet eigenlijk een nieuwe haalbaarheidsstudie komen die veel beter rekening houdt met de sociale aspecten. Er moet geluisterd worden naar de bewoners. In de huidige haalbaarheidsstudie en de bestuursnota staat er nu slechts één alinea over de impact van de plannen op de bewoners.
Lena: Ook de kostenraming en de technische aspecten kloppen niet en zijn verouderd. Er bestaan vandaag al heel wat andere renovatietechnieken, maar deze vind je niet terug in hun haalbaarheidsplan. Er zou een nieuwe studie moeten komen, ook door bureaus die meer onafhankelijk zijn van WoninGent en het Gentse stadsbestuur.
Lex: De bewoners vertellen ons telkens: ‘wij hebben hier nooit iemand gezien van die studiebureaus’.
Lena: Wel zagen de bewoners mensen passeren die foto’s kwamen nemen. Maar een gesprek of overleg, nee!
Ik merk dat er heel wat deskundigheid werd opgebouwd in Bernadette Blijft? Hoe hebben jullie deze deskundigheid ontwikkeld? Wie heeft jullie hierin ondersteund?
Lena: We zijn heel divers en dit maakt ons sterk. We hebben sociaal werkers, anderen hebben affiniteit met het planbureau, anderen hebben veel affiniteit met de buurtbewoners.
Lex: In het begin wisten we niet veel. Maar door allereerst met de bewoners te praten, oprecht naar hun verhalen en ervaringen te luisteren, door het lezen van de vele documenten hebben we stap na stap onze deskundigheid opgebouwd. We hebben heel veel bijgeleerd.
Dit is voor ons de echte definitie van ‘leren’. We zijn een soort ‘open school’.
Wat is de verhouding van de bewoners en van jullie tot ‘de politiek’, de politieke partijen?
Embers: De bewoners zijn heel ontgoocheld in alle politieke partijen. Je moet weten, ook het Vlaams Belang en de PVDA hebben meegestemd voor de sloop. Achteraf zijn ze wel op hun stappen terug gekomen, maar de ontgoocheling blijft.
Lena: Na die stemming zijn er PVDA-ers langs gekomen om zich te excuseren.
Lex: Voor de verkiezingen zijn de PVDA en het Vlaams Belang hier heel actief de bewoners komen ondersteunen, maar dan zie je hen na de verkiezingen voor de sloop stemmen. Bij veel bewoners leeft het gevoel dat de politiek hen heeft laten vallen, ze geloven niet meer in de politiek. Dit maakt dat wij ons als actiegroep niet willen verbinden aan een politieke partij.
Lena: Heel wat bewoners vertellen mij: ‘voor de verkiezingen waren we precies een hot topic, iedereen wou ons steunen, maar na de verkiezingen zagen we niemand meer’. Door hun getuigenissen ben ik zelf wat in een identiteitscrisis terecht gekomen op het vlak van politiek. Wat is mijn geloof nog in ‘de politiek’?
Embers: We hebben heel weinig contact of communicatie met ‘de officials’ van WoninGent of het Gentse stadsbestuur. Zij hebben meteen de kaart van repressie en criminalisering getrokken. We kregen meteen een rechtszaak aan onze broek gesmeerd. Hun aanklacht luidt: het kraken als misdrijf. Ze hebben een klacht ingediend bij het vredegerecht en nu vrijdag komen we opnieuw voor.
Lex: Normaal moesten we vorige week verschijnen maar onze advocaat heeft uitstel gevraagd. De advocaat van WoninGent was zelf heel sterk onder de indruk. Twaalf bewoners hebben zich mee als betrokken partij geëngageerd in deze zaak. De advocaat van WoninGent kreeg hun verhalen en getuigenissen te horen en het gebrek aan overleg en inspraak met de bewoners. Dit was nieuwe informatie voor haar.
Embers: Opvallend is dat de bewoners zelf koekjes zijn beginnen bakken om met de opbrengst van de verkoop de kosten voor de rechtszaak mee te helpen financieren.
Hoe reageert het Gentse middenveld op jullie acties en plannen, voelen jullie een betrokkenheid?
Simon: Ik heb al gehoord dat heel wat mensen worden teruggefloten en de vraag krijgen om zich van commentaar te onthouden. Bij mensen die voor een stadsdienst werken dus. Dit is wat ik heb gehoord van een sociaal werker die voor de stad werkt.
Embers: Er zijn verschillende sociaal werkers hun steun komen betuigen. We hebben onlangs een ‘open brief’ geschreven en er zijn al wat organisaties die deze brief mee ondertekenden. Hoe meer steun er komt, hoe sterker dit dossier ook kan worden opengetrokken naar andere buurten en actiegroepen toe. Wij willen onze democratie voeden en doen leven. Het is belangrijk dat we op zoveel mogelijk plekken in onze stad en land het grondrecht op wonen verdedigen en realiseren.
Zijn er interstedelijke contacten ontstaan?
Lex: Jawel, we hebben vooral contact met mensen uit Brussel die het woonrecht voor mensen zonder papieren trachten te realiseren.
Embers: In Brussel loopt er een campagne voor ‘solidaire opvorderingen’ in functie van het vinden van een woonst en leefplek voor mensen zonder papieren.
Wat ons benieuwt is welke inspiratiebronnen jullie gebruiken in de ontwikkeling van jullie werk en strijd?
Lex: Iedereen brengt zowat zijn of haar inspiratiebronnen mee. Simon heeft vorige week nog een link gelegd met de pandinisten.
Lena: We hebben een vensterbank waar ondertussen verschillende boeken staan. Iedereen kan zelf boeken meebrengen en deze worden heel organisch uitgeleend. Ik ben momenteel Feminism for the 99% aan het lezen.
Embers: Ik ben heel sterk geïnspireerd door Andy Blunden, een Australische marxist.
Lex: Ik word heel sterk geïnspireerd door het werk van Natalie Diaz die heel actief is als dichtster en activiste in de Gila River Indian Community.
Simon: Ook het denken en werk van Murray Bookchin inspireert ons.
Embers: En ook literatuur over geweldloze communicatie, boeken over het Midden-Oosten, over Rojava, de Arabische Lente.
Wat zijn voor jullie de belangrijkste uitdagingen in de komende periode?
Embers: In het huis dat we hebben gekraakt hebben we een planbureau ontwikkeld. Jongeren uit de buurt kunnen langskomen en onze ruimtes gebruiken en op zondag bereiken we vooral de oudere bewoners met wie we in dialoog en gesprek treden. Zij bepalen voor een groot stuk de richting die we uitgaan. De jongeren zijn mee enthousiast, ze kijken naar ons op dat wij niet meteen worden buiten gesmeten. Enkele jongeren hebben ook al geprobeerd om ruimtes te hergebruiken, maar ze werden snel weggejaagd.
Simon: Wij komen hier niet de voyeur of provocateur uithangen. De ruimte die we hebben bezet heeft de bedoeling om als verbindingshuis te fungeren voor de buurt. De plek die we bezetten gebruiken we om bewoners centraal te plaatsen en hun verhalen, ervaringen en hoop als richtsnoer te gebruiken. We oefenen in democratisch burgerschap, niet in dure of moeilijke woorden, maar ronduit door een praktijk op te zetten en verder uit te bouwen.
Afsluitend: hebben jullie de verwachting naar een veranderende houding vanuit WoninGent en het Gentse stadsbestuur?
Embers: Raf benoemde gisteren de hoop dat WoninGent de rechtszaak stop zet. Persoonlijk hoop ik dat de sociale woningmaatschappij stopt met ons te criminaliseren. Ik hoop ook dat de stad nu eindelijk eens begint met het opzetten van een dialoog met de bewoners, want dit is tot nu toe nog nooit gebeurd.
Lex: Ik hoop hier ook op, dat er eigenlijk eens geluisterd wordt naar de bewoners.
Simon: We hebben afgelopen maandag op de trappen van het stadhuis onze open brief voor gelezen. We willen werken naar een verbreding van ons project toe en hopen onze ervaringen te kunnen doorgeven aan andere actiegroepen en organisaties die in hun buurt bijvoorbeeld democratische zondagen kunnen opzetten, om te leren en te ontdekken wat er leeft in de buurt. Niet enkel aan klachten, maar ook aan voorstellen om van deze stad een meer democratische stad te maken. Dit is waar we hard op hopen.
CORRECTIE op vraag van de Stadsacademie (UGent): De Stadsacademie (UGent) laat weten niet samen te werken met de actiegroep ‘Bernadette Blijft’ zoals in het artikel staat geschreven. In de Stadsacademie (UGent) loopt tijdens het academiejaar 2020-21 een masterproefatelier ‘Diversiteit in Sociale Huisvesting’ rond de St Bernadettewijk. De Stadsacademie in een platform voor transdisciplinair onderzoek en onderwijs rond urgente sociale en ecologische duurzaamheidsvraagstukken. Door te luisteren naar een diversiteit van stedelijke actoren hoopt de Stadsacademie aan een manier van kennisontwikkeling te doen die ook de kennis van niet-academische stakeholders betrekt en naar waarde schat. Maar de Stadsacademie behoudt te allen tijde haar onafhankelijke positie.